RADHA રાધે -રાધે ( ગોકુલેશ્વરી)

એક કવિ એ રાધા ને કહ્યું,

બધા જ કૃષ્ણ પર ભજન લખે છે,

લાવો હું તમારા પર ભજન લખું

જ્યાં કાના નું નામ એકવાર પણ ના આવે

ત્યારે રાધાએ કવિને હસીને કહ્યું

એ શક્ય જ નથી કારણકે

કવિરાજ તમે જ કહો કાના વગર રાધા લખો શી રીતે?

ર ને કાનો રા ધ ને કાનો ધા

આ વખતે રાધા લખવા બે વખત કાનો જોઈએ.

राधा तू बड़भागिनी, कौन तपस्या कीन्ह।

तीन लोक तारन तरन, सो तेरे आधीन।।

રાધા રાણી પરબ્રહ્મા એ પરમાત્મા શ્રી કૃષ્ણની અકલ્પ્ય શક્તિ છે. કૃષ્ણ-તત્વ તેમની કૃપાથી જ પ્રાપ્ત થાય છે, તેથી જ તેમાંથી કોઈપણ એકની ઉપાસનાથી બંનેની પ્રાપ્તિ નિશ્ચિત છે. રાધા એ કૃષ્ણની શક્તિ છે, રાધા એ કૃષ્ણની આત્મા છે. જો કૃષ્ણ શબ્દ છે, રાધા અર્થ છે, કૃષ્ણ ગીત છે, તો રાધા સંગીત છે, જો કૃષ્ણ બંશી છે, તો રાધા અવાજ છે, જો કૃષ્ણ સમુદ્ર છે, તો રાધા તરંગ છે, જો કૃષ્ણ ફૂલ છે, તો રાધા તેની સુગંધ છે. રાધાના ઉપાસકોએ કૃષ્ણ અને રાધાનું એક જ સ્વરૂપ બતાવવા માટે ઘણા પ્રયત્નો કર્યા છે. સંતો-મહાત્માઓએ કૃષ્ણ તત્વ અને રાધા તત્વને અવિભાજ્ય ગણ્યા છે. ઘણા વિદ્વાનો માને છે કે કૃષ્ણ અને રાધા અલગ હોવા છતાં એક છે.

ભગવાન શ્રી કૃષ્ણના નામની પહેલા હંમેશા ભગવતી રાધાનું નામ લેવામાં આવે છે. એવું કહેવાય છે કે જે વ્યક્તિ રાધાનું નામ નથી લેતો, તે ફક્ત કૃષ્ણ-કૃષ્ણનો જપ કરતો રહે છે, તે રેતી પર બેસીને માછલી પકડવાનો પ્રયત્ન કરે છે તે રીતે તે પોતાનો સમય બગાડે છે.

'શ્રીમદ્ દેવી ભાગવત' નામના ગ્રંથમાં ઉલ્લેખ છે કે જે ભક્ત રાધાનું નામ લે છે, ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ તેનું જ સાંભળે છે. તેથી, જો તમારે કૃષ્ણને બોલાવવું હોય, તો પહેલા રાધાને બોલાવો. જ્યાં શ્રી ભગવતી રાધા હશે, કૃષ્ણ સ્વયં ત્યાં જશે.

પુરાણો અનુસાર, ભગવાન કૃષ્ણ પોતે કહે છે કે રાધા તેમની આત્મા છે. તે રાધામાં રહે છે અને રાધા તેમનામાં રહે છે. કૃષ્ણને ગમે છે કે લોકો તેમનું નામ ન લે પણ રાધાના નામનો જપ કરતા રહે.

આ નામ સાંભળીને ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ ખૂબ જ પ્રસન્ન થઈ જાય છે. શ્રી કૃષ્ણજીએ આ વાતનો ઉલ્લેખ નારદને કર્યો છે. આ સંદર્ભમાં એક વાર્તા છે કે વ્યાસ મુનિના પુત્ર શુકદેવજી પોપટ બનીને રાધાના મહેલમાં રહેવા લાગ્યા.

શુકદેવજી હંમેશા રાધા-રાધા જપ કરતા હતા. એક દિવસ રાધાએ શુકદેવને કહ્યું કે હવેથી તમારે ફક્ત કૃષ્ણ-કૃષ્ણ નામનો જ જાપ કરવો જોઈએ. શુકદેવજીએ પણ એવું જ કરવાનું શરૂ કર્યું. તેમને જોઈને બીજા પોપટ પણ કૃષ્ણ-કૃષ્ણ બોલવા લાગ્યા.

રાધાના મિત્રો પર પણ કૃષ્ણના નામની અસર થવા લાગી. આખું શહેર કૃષ્ણમય બની ગયું, રાધાનું નામ કોઈ લેતું ન હતું. એક દિવસ કૃષ્ણ ઉદાસ મૂડમાં રાધાને મળવા જતા હતા. રાધા કૃષ્ણની રાહ જોઈ રહી હતી.

ત્યારે નારદજી મધ્યમાં આવ્યા. કૃષ્ણનો ઉદાસ ચહેરો જોઈને નારદે પૂછ્યું કે ભગવાન તમે કેમ ઉદાસ છો? કૃષ્ણ કહેવા લાગ્યા કે રાધાએ બધાને કૃષ્ણનું નામ યાદ રાખવાનું શીખવ્યું છે. રાધાને કોઈ કહેતું નથી, જ્યારે હું રાધાનું નામ સાંભળીને ખુશ છું.

કૃષ્ણના આવા શબ્દો સાંભળીને રાધાની આંખો આંસુઓથી ભરાઈ ગઈ. મહેલમાં પાછા ફર્યા પછી રાધાએ શુકદેવજીને કહ્યું કે હવેથી તમે રાધા-રાધાનો જ જપ કરો. ત્યારથી રાધાનું નામ પહેલા આવે છે પછી કૃષ્ણનું.

રાધા કૃષ્ણની જેમ સીતાનું નામ પણ રામ પહેલા લેવામાં આવે છે. વાસ્તવમાં રામ અને કૃષ્ણ બંને એક છે અને રાધા અને સીતા પણ એક છે. તે હંમેશા શાશ્વત અને શાશ્વત છે.

કારણ કે તેઓ જ લક્ષ્મી અને નારાયણના રૂપમાં જગતને અનુસરે છે. નારાયણને લક્ષ્મી પ્રત્યે ઊંડો પ્રેમ છે. તેઓ હંમેશા તેમના હૃદયમાં રહેતી રાધાનું નામ સાંભળવા માંગે છે. તેથી જ કૃષ્ણ નામની પહેલા રાધા નામ લેવામાં આવે છે.

' રાધા' એક એવું નામ છે જેના વિના શ્રી કૃષ્ણનું નામ અધૂરું ગણાય છે. 'રાધા' નામના મહિમાથી ઘણાને પરમ આનંદની પ્રાપ્તિ થઈ છે.

રાધા નામનો મહિમા કેવો છે. રાધા બોલ્યા પછી વ્યક્તિની ક્રિયાઓ કેવી રીતે બદલાઈ જાય છે.

સંસ્કૃત શબ્દ રાધા( સંસ્કૃત : राधा) નો અર્થ છે "સમૃદ્ધિ, સફળતા". આ શબ્દ નો અન્ય અર્થ "દયા, કોઈપણ ભેટ, ખાસ કરીને સ્નેહ, સફળતા, સંપત્તિની ભેટ" એવો પણ થાય છે.

રાધા એ ગોપીનું નામ છે જે કૃષ્ણની પ્રિય છે. રાધા અને કૃષ્ણ બંને, જયદેવ ગોસ્વામી રચિત ગીતા ગોવિંદના મુખ્ય પાત્રો છે.

રાધાને લક્ષ્મીનો અવતાર ન માનતા ભગવાન શ્રી કૃષ્ણનું જ એક સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે. દેવી ભાગવત અને બ્રહ્મા વૈવર્ત પુરાણ, રાધાને અનંત લક્ષ્મીઓ, ગોપીઓ અને અનંત આત્માઓની માતા તરીકે દર્શાવવામાં આવે છે.

નારદ-પંચાત્રા કહે છે, "રાધા એ ગોકુલેશ્વરી છે, સ્વયંભૂ પ્રેમની સંપૂર્ણ મૂર્ત સ્વરૂપ અને મહાભવ [ઉચ્ચતમ આધ્યાત્મિક ક્ષેત્ર]નો અવતાર છે. ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ, જે સર્વ અસ્તિત્વ ધરાવતા દેવોના સર્વોચ્ચ ઇશ્વર છે, તેણીની કૃપાથી પ્રાપ્ત થાય છે. શ્રી રાધા કૃષ્ણની આંતરિક શક્તિ છે, અને તેણી પોતાની ભક્તિ અને સેવાની સંપૂર્ણ સંપત્તિથી તેમના પ્રિય એવા શ્રી કૃષ્ણની પૂજા કરે છે."

👉રાધાના માતાપિતા કોણ હતા?

પદ્મ પુરાણ મુજબ રાધા વૃષભાનુ નામના વૈશ્ય ગોપની પુત્રી હતી. તેની માતાનું નામ કીર્તિ હતું. તેનું નામ વૃષભાનુ કુમારી હતું. બરસાના રાધાના પિતા વૃષભાનુનું નિવાસ હતું. કેટલાક વિદ્વાનોનું માનવું છે કે રાધાજીનો જન્મ યમુના નજીકના રાવળ ગામે થયો હતો અને પાછળથી તેના પિતા બારસાના સ્થાયી થયા હતા. પરંતુ મોટાભાગના માને છે કે તેનો જન્મ બારસાનામાં થયો હતો.

જેને રાધિકા, રાધારાણી, રાધે, શ્યામા અને પ્રિયા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે હિિિન્દુ ધર્મમાં ખાસ કરીને વૈષ્ણવ પરંપરાની લોકપ્રિય દેવી છે.

રાધા નામનો મહિમા :

જ્યારે એક સંત શહેરમાં આવ્યા ત્યારે એક વ્યક્તિ પોતાની સમસ્યા લઈને ત્યાં પહોંચ્યો અને કહ્યું કે મારો પુત્ર ભગવાનમાં વિશ્વાસ નથી કરતો, કૃપા કરીને તેને ભગવાનના નામનો મહિમા સમજાવો.

સ્વામીએ તેની વાત માની અને તેના ઘરે આવ્યા અને તેના પુત્રને રાધા નામ કહેવા કહ્યું. છોકરાએ સ્પષ્ટ ના પાડી, પરંતુ સંતે તેને વારંવાર કહ્યું કે હાર ન માનો. પછી છોકરાના મોઢામાંથી નીકળ્યું કે હું કેમ રાધા કહું ?

સંત આથી પ્રસન્ન થઈ ગયા અને છોકરાને યમરાજને પૂછવા કહ્યું કે રાધા નામનો મહિમા શું છે ? મૃત્યુ પછી છોકરાએ યમને રાધા નામનો મહિમા કહેવા કહ્યું. યમને આનો જવાબ ખબર ન હતી અને તે તેને ઈન્દ્રદેવ પાસે લઈ ગયો. જ્યારે યમ પોતે તે છોકરાની પાલખી લાવી રહ્યા હતા. ત્યારે ઈન્દ્રએ પૂછ્યું કે આ કોણ છે જેની પાલખી તમે લાવી રહ્યા છો? યમે ઈન્દ્રને રાધાના નામનો મહિમા પૂછ્યો, તેને જવાબ પણ ખબર ન હતી, જેના પર તે તેને બ્રહ્માજી પાસે લઈ જાય છે. એ જ રીતે બ્રહ્માજી પણ રાધા નામનો મહિમા જાણતા ન હોતા અને બધાને ભગવાન શિવ પાસે લઈ ગયા.ભગવાન શિવ પાસે પહોચીને બધાએ રાધા નામનો મહિમા પૂછ્યો, ભગવાન શિવને પણ જવાબ ખબર ન પડી અને તે બધી પાલખીઓ ભગવાન પાસે પહોંચી. વિષ્ણુ અને બધા દેવતાઓએ તે છોકરાની પાલખી ઉપાડી અને વિષ્ણુજીને પૂછ્યું, રાધા નામનો મહિમા શું છે, કૃપા કરીને કહો. ભગવાન વિષ્ણુએ હસીને જવાબ આપ્યો કે "એક વખત રાધા નામ લેવાનો મહિમા એ છે કે બધા દેવતાઓ આ છોકરાની પાલખી લઈને આવ્યા છે અને તેને મારા ખોળામાં બેસવાનો અધિકાર બની ગયો છે".

રાધા એટલે કે "તે સર્વોચ્ચ દેવી છે અને ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ સહિતના દરેક લોકો દ્વારા તેની પૂજા કરવામાં આવે છે અને તેથી જ તેમને રાધા કહેવામાં આવે છે , જેનો અર્થ - "જે પૂજાનું સ્વરૂપ છે તે" એવો થાય છે.

રાધે- કૃષ્ણ

એક સમયે રાધાજીને પગમાં અસહ્ય દુખાવો થઇ રહ્યો હતો.ત્યારે આસપાસ કોઈ હતું નહીં, ભગવાન કૃષ્ણને આ વાતની જાણ થઈ પણ તે એક પુરુષ રુપે હોવાના કારણે રાધાજીનો દુખાવો કેવી રીતે દૂર કરવો તે મૂંઝવણમાં હતાં.માટે ભગવાન કૃષ્ણએ ગોપીનું રુપ ધારણ કરીને રાધાજી પાસે ગયા, રાધાજી પાસે જઈને શ્રી કૃષ્ણએ રાધાજી ના પગ દબાવી તેમનો દુ: ખાવો દૂર કર્યો હતો.

એકવાર કૃષ્ણ બીમાર પડ્યા. તેના પર કોઈ જડીબુટ્ટી કે દવાની કોઈ અસર થઈ ન હતી. દરેક જણ પરેશાન હતા. શ્રી કૃષ્ણ જાણતા હતા કે તેઓ કેવી રીતે સાજા થઈ શકે. પણ તે કોઈને કહેતો નહોતો. આખું ગામ ખળભળાટ મચી ગયું, આવી સ્થિતિમાં બધી ગોપીઓનું દુ:ખ જોઈને તેણે ગોપીઓને પોતાની સારવાર જણાવી.

સારવાર સાંભળીને બધી ગોપીઓ મૂંઝાઈ ગઈ. શ્રી કૃષ્ણએ તેમને કહ્યું હતું કે જે ગોપીઓ તેમને વધુ. પ્રેમ કરે છે તેમના ચરણામૃત તેમને પીવડાવવા જોઈએ. આ સાંભળીને બધી ગોપીઓ ચિંતિત થઈ ગઈ કારણ કે શ્રી કૃષ્ણ દરેક માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ હતા. તેઓ બધા તેમના મહાન ભક્તો હતા. પરંતુ બધાને ડર હતો કે જો આ ઉપાય સફળ ન થયો તો દુર્ઘટના થશે અને પાપ માટે નરક ભોગવવું પડશે.

બધાને મૂંઝવણમાં જોઈને તેની પ્રિય રાધા ત્યાં આવી. કૃષ્ણની હાલત જોઈને તે ખૂબ જ અસ્વસ્થ થઈ ગઈ. ત્યારે ગોપીઓએ તેમને ઉપાય જણાવ્યો કે કૃષ્ણજીને કેવી રીતે સાજા કરી શકાય. રાધાએ એક ક્ષણ માટે પણ તેના પગ ધોયા પછી, ચરણામૃત લીધું અને શ્રી કૃષ્ણને તે પીવડાવવા માટે આગળ વધ્યા.

રાધા જાણતી હતી કે તે શું કરી રહી છે પણ તે નરકમાં જવા તૈયાર હતી. શ્રી કૃષ્ણ ચરણામૃત પીતાની સાથે જ તેઓ ધીમે ધીમે સ્વસ્થ થવા લાગ્યા. આવી સ્થિતિમાં, એ સાબિત થયું છે કે રાધાજીના સાચા પ્રેમ અને વફાદારીના કારણે જ કૃષ્ણજી સ્વસ્થ થયા છે.

જ્યારે પણ કૃષ્ણ નું નામ લેવા માં આવે છે સાથે રાધાકૃષ્ણ લોકો બોલી દે છે જાણે કોઈ મંત્ર હોય. દ્વાપરયુગ માં ભગવાન વિષ્ણુ ના અવતાર કૃષ્ણ અને લક્ષ્‍મી નો અવતાર રાધા હતા, પરંતુ તો પણ બંને એક ન થઈ શક્યા આ સવાલ દરેક ભક્ત ના મન માં હોય જ છે.

કૃષ્ણજી એ રુકમણી સહિત આઠ લગ્ન કર્યા હતા અને રાધાજી એ અયન નામ ના યુવક થી લગ્ન કર્યા હતા. રાધા ના પતિ નું વર્ણન બ્રહ્મવૈવર્ત પુરાણોમાં કરવા માં આવ્યું છે અને એ વેદ વ્યાસ દ્વારા રચિત 18 પુરાણો માંથી એક છે. આ પ્રાચીન કથા પ્રમાણે, રાધાના પતિ અયન બરસાનાના મહાપંડિત ઉગ્રપતના પુત્ર હતા અને ઉગ્રપત રાધાના પિતા બૃજભાનના સારા મિત્ર હતા.

કોઈ યજ્ઞમાં બૃજભાનના સહયોગના કારણે ઉગ્રપતને વરદાન પ્રાપ્ત થયું હતું કે એ જીવનમાં એકવાર બૃજભાનથી જે માંગશે એમને મળી જશે. પોતાના વરદાનનો ઉપયોગ કરીને મહાપંડિત ઉગ્રપતએ રાધા અને શ્રીકૃષ્ણના લગ્ન રોકાવીને રાજા બૃજભાનથી રાધાનો હાથ પોતાના પુત્ર માટે માંગી લીધો હતો. અને અયન પણ રાધા સાથે બાળપણ થી લગ્ન કરવા માંગતો હતો. એના મન માં બરસાના ના ભાવી રાજા બનવા ની લાલચ પહેલા થી હતી અને બાળપણ થી જ કૃષ્ણ થી જલતો પણ હતો. કંસ ની સાથે મળી ને ઘણીવાર એણે રાધા અને કૃષ્ણ ને અલગ કરવા ના પ્રયત્નો પણ કર્યા હતા. રાધા અને કૃષ્ણ ના લગ્ન પણ એમણે પોતાના પિતા દ્વારા તોડાવી દીધા અને અંતે રાધા ના એની સાથે લગ્ન થઈ ગયા. પરંતુ સવાલ એ થાય છે કે આખરે એમના લગ્ન થયા કેમ?

પ્રચલિત કથાઓ પ્રમાણે અયન ને ઋષિ દુર્વાસાનો શ્રાપ મળ્યો હતો કે એ રાધારાની ને હાથ લગાવતા જ ભષ્મ થઈ જશે. વાસ્તવમાં અયન અને રાધા ના લગ્ન પછી પણ એ કૃષ્ણ થી મળતી હતી. એમની પ્રેમલીલા થી હેરાન થઈ ને પોતાના પતિ હોવાનો હક રાધા પર જતાવવા નો પ્રયત્ન કરવા લાગ્યા હતા.

અયન વિશ્વાસનઘાત કરી ને રાધા ને એક એવું ફળ ખવડાવવા માંગતા હતા જેનાથી રાધા પોતાનું બધું એમને આપી ને પૂર્ણ રીતે એમની થઈ જાય પરંતુ એ આવું કરી શકે એની પહેલા ઋષિ દુર્વાસા એ શ્રાપ આપ્યો કે એ જે દ્રષ્ટિ થી રાધા ને આ ફળ ખવડાવવા જઈ રહ્યો છે એ ક્યારેય પૂરી નહીં થાય કારણકે જેવું રાધા ને હાથ લગાવશે એ પોતે ભષ્મ થઇ જશે. આ કારણ થી લગ્ન પછી પણ એ રાધા ના પતિ ન બની શક્યા.

રાધા ના પ્રેમ નો પુરાવો છે

આ વાંસળી,રાધા ના શ્વાસ ની સુગંધ છે આ વાંસળી,રાધા ના ઝાંઝર નો રણકાર છે આ વાંસળી,રાધા ના સ્પર્શ નો એહસાસ છે આ વાંસળી,રાધા ના મીઠા અવાજ નો કલરવ છે આ વાંસળી,રાધા ના વિરહ નો પડકાર છે આ વાંસળી,રાધા ના અશ્રુ ની ધાર છે આ વાંસળી,એટલેજ કદાચ વિરહ ના વિયોગ ને જાણવા ત્યાગી કૃષ્ણએ આ વાંસળી.

પુરુષએ અંહકાર નું પ્રતિક છે, જયારે સ્ત્રીએ ભાવનાનું ઝરણું છે. જે અંહકાર મૂકીને, ભાવના વ્હેણમાં તણાઇ શકે તે પોતાની વાસંળીએ નચાવી શકે.

રાધાનું નામ તમે વાંસળીના સૂર મહીં વ્હેતું ના મેલો, ઘનશ્યામ!

સાંજ ને સવાર નિત નિંદા કરે છે ઘેલું ઘેલું રે ગોકુળિયું ગામ!

વણગૂથ્યા કેશ અને અણઆંજી આંખડી કે ખાલી બેડાની કરે વાત;

લોકો કરે છે શાને દિવસ ને રાતડી મારા મોહનની પંચાત.

વળી વળી નીરખે છે કુંજગલીઃ પૂછે છે, કેમ અલી? ક્યાં ગઇ તી આમ?

રાધાનું નામ તમે…

કોણે મૂક્યુ રે તારે અંબોડે ફૂલ એની પૂછી પૂછીને લિયે ગંધ;

વહે અંતરની વાત એ તો આંખ્યુની ભૂલ જો કે હોઠોની પાંખડીઓ બંધ

મારે મોંએથી ચહે સાંભળવા સાહેલી માધવનું મધમીઠું નામ;

રાધાનું નામ તમે…

(સુરેશ દલાલ) ,

રાધાએ ભક્તનું પ્રતિક છે,

જયારે કૃષ્ણએ ભગવાન છે. અહીં ભક્તની ભૂમિકા જયારે પૂર્ણ થવા લાગે ત્યારે સર્વ જગત બ્રહ્મ મય દેખાય છે. ઇશાવાસ્યમ્ ઇદમ સર્વમ્ નો ભાવ વ્યક્ત થાય છે.

राधा तेरा श्याम हमने वंसीवट पे देखा,

बंसी बजाते हुए, राधा तेरा श्याम देखा