હે કૃષ્ણ ! મને દે ખબર, જઇ એને છાંયડે બેસું.
કયાં ઝાડની કનેથી ! તે વાંસળી લીધી ??
भजे व्रजैक मण्डनम्, समस्त पाप खण्डनम्,
स्वभक्त चित्त रञ्जनम्, सदैव नन्द नन्दनम्,
सुपिन्छ गुच्छ मस्तकम् , सुनाद वेणु हस्तकम् ,
अनङ्ग रङ्ग सागरम्, नमामि कृष्ण नागरम् ॥
હું તોફાની કૃષ્ણની પૂજા કરું છું, જે વ્રજના એકમાત્ર આભૂષણ છે, જે (તેમના ભક્તોના) બધા પાપોનો નાશ કરે છે, જેઓ તેમના ભક્તોના મનને પ્રસન્ન કરે છે, નંદનો આનંદ, જેનું માથું મોરપીંછથી શોભતું હોય છે, જેઓ મધુર અવાજ ધરાવે છે. તેના હાથમાં વાંસળી, અને પ્રેમની કળાનો મહાસાગર કોણ છે.એવા નાગર કૃષ્ણ પ્રભુ ને વંદન કરું છું.
વાંસળીના અન્ય નામો છે આર્મી, બાશી, બંસી, બસરી અને મુરલી. બાંસુરી એ ભારતીય ઉપખંડમાંથી ઉદ્દભવેલી એક-માર્ગી વાંસળી છે. તે વાંસમાંથી બનેલો એરોફોન છે, જેનો ઉપયોગ હિન્દુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતમાં થાય છે
બાંસુરી, વંશી, વેણુ, વંશિકા વગેરે અનેક સુંદર નામોથી શોભે છે.
શ્રી કૃષ્ણ પાસે 3 પ્રકારની વાંસળી છે .
મુરલી- તે 7 છિદ્રોની છે. તે ભૌતિક જગત અને ગાયોને આકર્ષવા માટે છે.
વેણુ- તે 9 છિદ્રોનું છે. તે ગોપીઓ અને રાધારાણીને આકર્ષવા માટે છે. તે ગોપીઓને નૃત્ય માટે આમંત્રિત કરવા તેને વગાડે છે.
વંશી - તે 12 છિદ્રોનું છે. તે વૃક્ષો, નદીઓ, જંગલો વગેરેને આકર્ષવા માટે છે.
દ્વાપરયુગમાં ભગવાન શ્રી કૃષ્ણએ ધરતી પર જન્મ ધારણ કર્યો ત્યારે જુદાં-જુદાં દેવતાઓ વેશ બદલીને સમયાનુસાર ધરતી પર બાલ કૃષ્ણને મળવા માટે આવ્યાં. તે દોડમાં ભગવાન શિવજી થોડા પાછળ રહે ? તે પોતાના પ્રિય ભગવાન ને મળવા ધરતી પર આવવા ઉત્સુક હતા .ત્યારે થોડી વાર વિચારી ને ઉભા રહ્યા કે ભગવાન કૃષ્ણને મળવા માટે જાઉં તો છું પણ ઉપહાર ના રૂપમાં કંઈક આપવું જોઈએ. તે વિચારીને શિવજી મહારાજ ઉભા રહે છે અને વિચારે છે કે ભગવાન કૃષ્ણને પ્રિય હોય તથા હંમેશા તેની સાથે રાખે તે વસ્તુ આપવી છે.
શિવજી મહારાજને યાદ આવ્યું કે ઋષિ દધીચિએ ધર્મ માટે પોતાના શરીરનો ત્યાગ કરીને ,હાડકાં દાનમાં આપ્યા હતા. આ હાડ માંથી વિશ્વકર્માએ ધનુષ્ય પિનાકી, ગાંડીવ, શારંગ અને ઇન્દ્રનું વ્રજનું નિર્માણ કર્યું હતું .
શિવજીએ તે જ હાડ માંથી એક સુંદર અને મનોહર વાંસળી નું નિર્માણ કર્યું .જ્યારે ભગવાન શિવજી બાલ કૃષ્ણને મળવા ગોકુળ પહોંચે છે, ત્યારે બાલકૃષ્ણને ભેટ સ્વરૂપ બંસી આપે છે અને આશીર્વાદ પ્રાપ્ત કરે છે. ત્યારથી ભગવાન કૃષ્ણ તેમની પાસે વાંસળી રાખે છે.
પ્રાચીન સમયમાં લોકસંગીતનું મુખ્ય સાધન વાંસળી હતું.
ભાગવત પુરાણની વાર્તા અનુસાર, વાંસળી તેના પૂર્વજન્મની વાર્તા કહે છે - એકવાર શ્રી કૃષ્ણ યમુના કિનારે વાંસળી વગાડતા હતા. વાંસળીનો મધુર સ્વર સાંભળીને ગોપીઓએ તેમને રોકી લીધા અને શ્રીકૃષ્ણની વાંસળી તેમની પાસે રાખી. આ પછી જ્યારે ગોપીઓએ વાંસળીને પૂછ્યું કે, તેં પૂર્વજન્મમાં શું પુણ્ય કર્યું? જેને કારણે તમે કાન્હાના હોઠ પર અડકતા રહો છો? આ સાંભળીને વાંસળીએ કહ્યું કે હું જન્મથી જ શ્રી કૃષ્ણની નજીક આવવાની રાહ જોઈ રહી છું.
વાંસળીએ કહ્યું કે ભગવાન રામ ત્રેતાયુગમાં વનવાસ વિતાવી રહ્યા હતા. તે દરમિયાન હું તેને મળી.તેની આસપાસ ઘણી મનોહર વસ્તુઓ હતી. પણ ભગવાને મને મહત્વ આપ્યું. તેમના હૃદયમાં અપાર પ્રેમ હતો. તેથી જ હું જીવનભર તેની સાથે રહેવા ઈચ્છતી હતી. પરંતુ તે સમયે તે પ્રતિષ્ઠાથી બંધાયેલાં હતાં, તેથી તેણે મને દ્વાપર યુગમાં પોતાની સાથે રાખવાનું વચન આપ્યું હતું. તેથી જ રામ અવતારમાં શ્રી કૃષ્ણએ તેમનું વચન નિભાવીને મને પોતાની પાસે રાખી.
મુરલી અને શ્રી કૃષ્ણ એકબીજાના પર્યાય બની ગયા છે. મુરલી વિના શ્રી કૃષ્ણની કલ્પના પણ કરી શકાતી નથી. તેમની મુરલી, ધ્વનિના અવાજે સમગ્ર નશ્વર વિશ્વને પ્રકાશિત અને મંત્રમુગ્ધ કરી દીધું.
કૃષ્ણ પછી પણ વાંસળી ભારતમાં રહી, પણ કંઈક ખોવાઈ ગઈ અને શાંત થઈ ગઈ. શ્રી કૃષ્ણની સ્મૃતિમાં જાણે કે તે પોતાની જાતને ભૂલી ગયો હોય તેમ તેનું અસ્તિત્વ ભારતવર્ષમાં હંમેશા રહેતું હતું.
તે કૃષ્ણની પ્રિયતમ હતી, પરંતુ શ્રી હરિના વિયોગમાં તેમના ગોપ-ગોપિકાઓનું શું થયું, એવું જ કાંઈક વાંસળીનું પણ થયું.
વાંસળી વગાડતી વખતે, ગોપીઓ કૃષ્ણની પ્રત્યેક શરીરની મુદ્રાને ઝીણવટપૂર્વક લે છે. વાંસળી બજાવતી વખતે, કૃષ્ણ એક પગ પર ઊભા છે. વાંસળી વગાડતી વખતે તેઓ થોડા વાંકા-ચૂકા ઊભા રહે છે, જેના કારણે તેમની કમર પણ વાંકોચૂકી થઈ જાય છે.
વાગે છે રે વાગે છે વૃંદાવન મોરલી વાગે છે
તેનો શબ્દ ગગન માં ગાજે છે ---વૃંદાવન
વૃંદા તે વન ને મારગે જાતાં
વ્હાલો દાણ દધિના માંગે છે --- વૃંદાવન
વૃંદા તે વનમાં રાસ રચ્યો છે
વ્હાલો રાસ મંડળમાં વિરાજે છે ---વૃંદાવન
પીળાં પીતાંબર જરકસી જામા
વ્હાલાને પીળો તે પટકો વિરાજે છે ---વૃંદાવન
કાને તે કુંડળ મસ્તકે મુગુટ
હાંરે વ્હાલા મુખ પર મોરલી વિરાજે છે ---વૃંદાવન
વૃંદા તે વન ની કુંજ ગલન માં
વ્હાલો થનક થૈ થૈ નાચે છે ---વૃંદાવન
બાઈ મીરાં કે પ્રભુ ગિરિધર નાગર ના ગુણ
વ્હાલા દર્શન થી દુઃખડા ભાગે છે ---વૃંદાવન
મોરલી વેરણ થઇ રે… – આ ભજન ભક્ત કવિ દાસ સત્તાર શા દ્વાર રચવામાં આવ્યું છે.જેમાં કવિ પોતાને ગોપીના રૂપમાં પ્રસ્તૃત કરે છે.તેઓ કહે છે કે હે કાનુડા તારી મોરલી મારી વેરણ બની ગઇ છે.અને તેને મને બધી જ શાન ભાન ભુલાવી દિધી છે.કાનુડા તમારી મોરલીમાં એવો તો જાદુ છે કે અમને બધુ જ ભુલાવી દે છે,જ્યારે તમે મોરલી વગાડો છો.
મોરલી વેરણ થઇ રે,
કાનુડાની મોરલી વેરણ થઇ,
બાવરી હું તો બની ગઇ રે,
કાનુડાની મોરલી વેરણ થઇ …… ટેક
વૃંદાવનની કુંજ ગલીમાં,
ચાલી લઇને મહી,
નંદનો લાલ મને સામો મળ્યો,
જોતાં જ શરમાઇ ગઇ …… કાનુડા તારી …..
વહાલો વગાડે મીઠી મીઠી મોરલી,
સાંભળતાં શુધ્ધ ગઇ,
એરે ઠગારે કામણ કીધા,
હું તો ઠગાઇ હવે ગઇ રે ….. કાનુડા તારી ….
સાંવરી સુરત મોહની મુરત,
ઉપર મોહીત થઇ,
દાસ સત્તારના પ્રિતમની હું,
દાસી બનીને રઇ રે ….. કાનુડા તારી …
આલાલીલા વાંસડિયા રે વઢાવુ
એની રે ઉતરાવુ મારા પરભુજીની વાંસળી રે લોલ
વાંસળીએ કાંઈ હંસ, પોપટ ને મોર,
વાંસલડી વગાડે રે નંદજીનો લાડકો રે લોલ
આલાલીલા…
વાંસળીએ કાંઈ ફૂમતાં લટકે ચાર
આંગળીએ અંગૂઠી ને અંગૂઠીમાં હીરલા રે લોલ
આલાલીલા…
વાંસળીએ કાંઈ ચંદ્ર સૂરજનાં તેજ,
વાંસલડી માથે મોહી રે ગોકુળ કેરી ગોપિયું રે લોલ
આલાલીલા…
આવ્યા આવ્યા ઓતરા દશના મેહ,
ખેતરડાં-પાદરડાં રે હરિ કેરાં છલી વળ્યાં રે લોલ
આલાલીલા…
ખેતરિયે કાંઈ ઝૂલી રહ્યા છે મોલ,
મોલે મોલે ગૂંથી દીધાં પરભુજીએ મોતીડાં રે લોલ
આલાલીલા…
